We schrijven 1997. Aan de Leipzigse rivier Elsterbecken kabbelt het water rustig voort. Aan de oevers ligt iets wat op een enorme zandhoop lijkt, maar de enorm grote ‘floodlights’ verraden dat hier een stadion ligt. En wat voor een; Das “Stadion der Hunderttausend” is de idyllische bijnaam. Meer dan een mythe is het niet meer. Het Zentralstadion in Leipzig ligt er sinds de val van het IJzeren Gordijn vervallen bij en betonrot zorgt ervoor dat het stadion onbegaanbaar is. Ooit joeg het voetbalelftal van de DDR de tegenstanders angst aan, gesteund door het fanatisme van 100.000 Oost Duitsers. Slopen lijkt in 1997 de enige oplossing. Daar komt op een lentedag in dat jaar echter verandering in. Het stadsbestuur van Leipzig besluit het stadion een flinke opknapbeurt te geven en zich daarmee als speelstad kandidaat te stellen voor het WK 2006.

Ongekende plannen voor een mega stadion

Het plan is ongekend. Wie ooit in het Zentralstadion is geweest, weet dat het een van de grootste stadions ter wereld was. Niet alleen qua capaciteit, maar ook qua afmetingen. Het nieuwe plan is simpel: De aarden wallen van 30 meter hoog blijven staan, evenals de monumentale voorgevel, en in het oude stadion wordt een compleet nieuw stadion gebouwd. Het plan wordt met ontzag en scepsis ontvangen. Maar enkele jaren nadien wordt dan toch met de bouw begonnen. In 2004, 4 jaar na de bouw, mag het resultaat er zijn; Het nieuwe Zentralstadion wordt opgeleverd en geschiedenis en toekomst zijn letterlijk met elkaar verweven.

1920 en 1939: Niet uitgevoerde plannen

Voor de geschiedenis van het Zentralstadion moeten we terug gaan naar 1920. Er lagen toen om aan de Elsterbecken een groot sportcomplex te bouwen, dat op enkele kilometers van het stadscentrum van Leipzig lag. De rivier werd omgelegd en ingedamd en het gebied ten oosten van de rivier werd bouwrijp gemaakt. De plannen liepen echter vertraging op en door de opkomst van het Nationaal Socialisme in Duitsland werd het gebied als veld gebruikt voor marsen en parades. In 1939 stelde de Duitse architect Werner March, de ontwerper van het Olympisch Stadion in Berlijn, voor om op het terrein een “Großstadion” te bouwen, dat zijn gelijkenis in Europa niet kende. Het complex zou een multifunctioneel sportcomplex worden, met diverse sporthallen, zwembaden en wielerbanen en een centraal stadion dat aan 115.000 tot 130.000 mensen plaats zou bieden. Ter ere van Adolf Hitler, zou het nieuwe stadion de naam Adolf Hitler Stadion dragen.

Uitbreken van de Tweede Wereldoorlog

Het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog gooide roet in het eten van de plannen van March. De benodigde materialen en mankracht dienden voor de oorlogsmachine gebruikt te worden en de plannen leken aan een stille dood te sterven. Vooral aan het einde van de Tweede Wereldoorlog had men in Saksen, de deelstaat waar Leipzig in ligt, wel wat andere problemen aan het hoofd. Dresden was in een helse inferno plat gebombardeerd en Leipzig kreeg in 1944 en 1945 ook flink wat te voor duren. Na diverse bombardementen en een stadsguerrilla, was de stad letterlijk een grote puinzooi.

De puinzooi aan de basis van het Zentralstadion

Die puinzooi is, hoe cynisch, de basis van het oude Zentralstadion. Na de Tweede Wereldoorlog was de opbouw van Oost Duitsland druk aan de gang en de Communistische machthebbers vonden dat sport een centrale plaats in de maatschappij moest innemen. De plannen voor een megacomplex werden weer uit de kast gehaald en waren zelfs bedoeld om de Olympische Spelen op termijn naar Leipzig te halen. Men begon voortvarend aan de bouw en leverde begin jaren ’50 een waar zwemstadion op en enkele jaren later werd voor 70.000 mensen de eerste reeks van de beroemde “Turn- und Sportfest der DDR” gehouden.
Door de hoge bezoekersaantallen werd besloten om dan maar gelijk een stadion te bouwen dat de massale toeloop aan kon en dat een capaciteit van maar liefst 100.000 plaatsen had. In twee jaar tijd werd het stadion uit de grond gestampt en vanaf het moment dat de eerste bouwsteen werd gelegd, kreeg het stadion de bijnaam Das “Stadion der Hunderttausend”.

Het stadion van honderdduizend

Het is een mythische bijnaam, die het oude Zentralstadion eer aandoet. De opening was al gelijk een klapper, doordat Karl-Marx-Stadt de openingswedstrijd in een uitverkocht huis tegen Hondved Boedapest mocht spelen. Enkele maanden later vond de Leipzigse derby tussen SC Rotation Leipzig en Lokomotive Leipzig (het befaamde 1. FC Lok) plaats. Het stadion was weken voor de wedstrijddag op 9 september 1956 uitverkocht en de gehele stad keek uit naar de burenruzie. 100.000 mensen zagen in een spannende wedstrijd dat Lokomotive met 1-2 van haar stadsgenoot won. De klapper was echter de wedstrijd tussen Oost Duitsland en Tsjecho-Slowakije. De Oost Duitse voetbalbond kreeg in de maanden voor deze wedstrijd maar liefst 640.000 aanvragen voor kaartjes voor deze wedstrijd. De Tsjech-Slovaken wonnen voor 120.000 mensen de wedstrijd met 1-4. Het toeschouwersaantal is nog steeds een record in het Duitse voetbal. De internationale wedstrijden van Oost-Duitse elftallen werden door de Oost Duitsers fanatiek gevolgd en al snel werd “De Hel van Leipzig” een beruchte bijnaam in het internationale voetbal.

Intimiderende wedstrijden voor het NLs elftal

Daar kwam het Nederlands Elftal op een gure dag in november 1979 ook achter. Nederland speelde in Leipzig de allerlaatste kwalificatiewedstrijd van het EK 1980 en het moest van de Oost Duitsers winnen. Bondscoach Jan Zwartkruis zag de bui al van te voren hangen en verzuchtte dat een overwinning in Leipzig haast onmogelijk was. Hij had bijna gelijk. De DDR vloog uit de startblokken en de 92.000 aanwezige fans stuwden Oost Duitsland naar ongekende hoogte. Nederland werd de eerste 30 minuten compleet weggespeeld en na een penalty in de 33e minuut (2-0 voor de DDR), leken de kansen voor het Nederlands elftal vervlogen. Nederland speelde tegen zichzelf en had geen grip op de Oost-Duitse spelers en fans. Zwartkruis brak in zweten uit, toen speler Tscheu la Ling uit het veld werd gestuurd, nadat hij zijn tegenstander Weise knock-out slaat. Zijn laconieke commentaar kenmerkt wellicht de frustratie van de spelers in Leipzig: ‘Hij kneep in mijn rug en toen gaf ik hem maar een beuk’. Nederland herpakt zich echter en weet net voor de rust de aansluitingstreffer te scoren. In een ongekende tweede helft weet Oranje de Oost Duitse stormloop te keren en zelfs 2 keer het doel te vinden. Met een 2-3 overwinning weet Nederland zich voor het EK 1980 te kwalificeren en de wedstrijd gaat de boeken in als “Het Mirakel van Leipzig”.
Maar het Oost-Duitse team is niet het enige bekende voetbalteam dat in het Zentralstadion speelde. In 1987 versloeg Ajax FC Lok Leipzig in de finale van de Europa Cup II. FC Lok was voor de Tweede Wereldoorlog beter bekend als VfB Leipzig; Een van de oudste clubs in Duitsland, die een groot aandeel had in het stichten van de huidige Duitse Voetbalbond DFB. Om het nog verder door te voeren: De allereerste Duitse Voetbalbond werd in Leipzig gesticht en VfB Leipzig was zelfs de eerste kampioen van Duitsland.

De verloedering van het stadion

Na de Duitse eenwording in 1990 mochten enkele Oost-Duitse clubs toetreden tot de eerste Bundesliga. FC Lok, dat haar naam terug had veranderd naar VfB Leipzig, startte in de tweede Bundesliga. Na twee jaar promoveerde Duitslands eerste kampioen en het Zentralstadion mocht weer toneel zijn van het Duitse topvoetbal. Het was echter van korte duur, aangezien VfB Leipzig na 1 jaar weer degradeerde. Door financieel mismanagement, slecht spel en een herstructurering van de competities, viel VfB Leipzig terug tot de amateurs en hief zichzelf in 2004 op. Doordat er geen geld was om het stadion te onderhouden, werd het stadion in de jaren ’90 onveilig verklaard en mocht er geen voetbal meer in gespeeld worden. De indrukwekkende tribunes, de hoge floodlights en het prachtige voorgebouw verraadden dat het stadion ooit een prachtig juweel was; Een juweel dat de verloedering absoluut niet waard was.

Kandidaatstelling WK 2006 en Olympische Spelen

Geen wonder dat de stad Leipzig alles op alles zette om de oude glorie weer terug in het stadion te krijgen. In 1997 ging het stadsbestuur akkoord om een nieuw stadion te bouwen, stelde het zichzelf kandidaat voor het WK 2006 en wilde men daarentegen de geschiedenis van het oude Zentralstadion behouden. In 2000 begon de bouw van het 90 miljoen Euro kostende nieuwe stadion en na vier jaar zwoegen was het stadion klaar; Leipzig had een nieuw stadion om trots op te zijn, dat zelfs IN het oude stadion lag en keek weer hoopvol naar professioneel voetbal uit.
Het mag ook al helemaal geen wonder heten dat de loting voor het WK 2006 in Leipzig plaatsvond en dat het speelstad was tijdens het WK 2006. De stad Leipzig deed nog wel, volledig in de geest van de plannen van 1948, een gooi naar de Olympische Spelen van 2012 en wilde het complex rondom het nieuwe Zentralstadion na het WK 2006 een flinke facelift geven. De plannen werden echter in 2005 afgeschoten en Leipzig stelde zich niet kandidaat.

Prachtig: Nieuw en oud ineen

Achteraf gezien ben ik daar wel blij om. Normaliter ben ik niet van de “nieuwe schoenendozen, die geen uitstraling hebben”. Voor het nieuwe Zentralstadion maak ik graag een uitzondering. Tijdens het WK 2006 bezocht ik Leipzig en het Zentralstadion voor het eerst in mijn leven. Ik was toentertijd al onder de indruk van de groteske aarden wal en de complexen die rondom het stadion liggen. Toen ik de nodige toegangscontroles door was en mijn conditie, die in 2006 zeer belabberd was, op de traptreden van het Zentralstadion had getest, viel mijn mond open van verbazing. Het oude Zentralstadion was groot, maar zo groot dat het nieuwe stadion er naadloos in past… Damn, dat had ik niet verwacht. En als je de ogen even de kost geeft, dan zie je kleine leuke dingen die naar het verleden grijpen. Zo zijn er gedeeltes van de oude tribunes en bankjes bewaard gebleven. Het oude hoofdgebouw en de kloktorens zijn ook intact gelaten en bij wedstrijden kun je gewoon een rondje rondom het stadion lopen. Nee, dit stadion is volgens mij een prachtig voorbeeld waar men met respect en een knipoog naar het verleden aan de toekomst heeft gebouwd.

Het enige jammere is dat Leipzig nog geen club op niveau heeft. Vanaf 2004 hebben diverse clubs in het stadion gespeeld, maar door allerlei omstandigheden is het de clubs niet gelukt om door te stoten naar de hoogste voetbalklasse in Duitsland. Enige tijd geleden besloot Red Bull het Zentralstadion op te kopen en er een nieuwe club in te huisvesten; RB Leipzig. Mijn haren gingen recht overeind staan; De exponent van vercommercialisering in het voetbal, die het aandurft om gewoon maar even het stadion en een club te kopen, en daarmee de naam van de club en van het stadion verandert. Bah, bah… In plaats van de afgrijselijke naam Red Bull Arena, hou ik het liever bij het Zentralstadion. Een naam die onlosmakelijk verbonden is met het communisme en de sportfeesten, de bijnaam Das “Stadion der Hunderttausend” en de diverse befaamde wedstrijden die er gespeeld zijn. Overigens hoop ik van harte op een bankroet van RB Leipzig, des te meer omdat een groep fans enkele jaren geleden de club FC Lok. Leipzig opnieuw hebben opgericht. Wat zou er mooier zijn dan dat deze club haar thuiswedstrijden op hoog niveau in het Zentralstadion mag spelen?

Foto’s

Andere foto’s van het Zentralstadion uit 2000 tref je op deze website aan. De oudere foto’s komen uit het Duitse Bundesarchiv en zijn met toestemming op deze website gepubliceerd. Het foto album kun je ook hieronder zien: