Vergane Glorie: Ellenfeldstadion, Neunkirchen

Ellenfeldstadion in Neunkirchen

Er zijn van die stadions die je gelijk in je hart sluit. Het Ellenfeldstadion in Neunkirchen is daar zeker een van. Het stadion is meer dan 100 jaar geleden gebouwd tegen de heuvels van het Saarland. Het is een allegaartje van tribunes, waar ooit 32.000 man op konden. De ene hoge tribune stopt abrupt in een ronding, en gaat ineens over op een kleine staantribune of een gebouw. Achter een van de tribunes glooien de mooie groene heuvels, waar in de glorietijden wellicht mensen gratis een wedstrijdje konden kijken. Oude mannen nippen van hun biertje en lachen om oude herinneringen van hun favoriete club. Het is gemoedelijk. Dit stadion is echter gebouwd op successen en tot en met 1968 werd hier op het hoogste niveau gevoetbald. Die glorietijden zijn voorbij. Betonrot en struikgewas nemen het stadion langzaam over en de bespeler Borussia Neunkirchen speelt in de lagere divisies van het Duitse voetbal.

Dat was ooit anders, zo blijkt uit een praatje met enkele oudere fans. Ooit gingen deze mannen als jongens naar het voetbal op Ellenfeld, volgden ze hun trots door West-Duitsland en later Duitsland en staan altijd op een vaste plek in het stadion. Nou ja, ‘staan’ is tegenwoordig een groot woord. De gepensioneerde mannen nemen liever hun eigen stoel mee. “De gewrichten werken soms ook niet meer mee, weißt du” zegt een van de fans met een knipoog, terwijl hij van zijn biertje nipt. En het is natuurlijk ook even lekker om het huis te ontvluchten en met oude kameraden een potje voetbal te kijken.

Ellenfeldstadion in Neunkirchen

Schade” zo zegt een van de mannen. “Meer dan veertig jaar geleden speelden we hier tegen FC Nürnberg voor 32.000 man. De eerste wedstrijd om de promotie naar de Bundesliga. Dat waren nog eens tijden!” De hoge staantribune aan de andere kant van het veld herinnert daar nog aan. Ik kijk even over het veld heen en stel voor hoe een volgepakte tribune eruit moet hebben gezien. Een van de mannen raadt wellicht mijn gedachten. “Schön, of niet? De laatste keer dat die helemaal vol stond, was tegen Bayern München voor de beker. Ik denk zo’n 15 jaar geleden ofzo. Het enige wat ik me ervan herinner was dat we op onze kloten kregen en dat ze aan de lange zijde tegen de heuvels een noodtribune hadden gebouwd. Er waren iets van 25.000 kaarten verkocht. Wahnzin war das!

Het is het startschot om voor de mannen nu echt oude herinneringen op te halen. De verhalen van hun vaders en oudere ooms schieten voorbij, hun eigen belevenissen ook. Maar de echte hoogtepunten, die liggen ver voordat hun herinneringen gaan en die ze van verhalen van hun vaders of vanuit de club te horen hebben gekregen.

Een vriendschap op het spel voor een stadion

Een van die verhalen is hoe het Ellenfeldstadion ooit in handen is gekomen van Borussia Neunkirchen. Albrecht Menzel bekleede in 1911 een bestuursfunctie bij Borussia Neunkirchen en bezocht in de herfst van 1911 zijn schoolvriend Otto Schmidt. Schmidt was in die tijd directeur van de Neunkircher Schloss-Brauerei en de brouwerij bezat grote lappen grond in en rondom Neunkirchen. Menzel hoopte door de vriendschap het stuk grond Ellenfeld te mogen pachten van Schmidt, om zo er het Borussia-Sportplatz op te kunnen bouwen. Hij overhandigt de papier, maar Schmidt had er echter geen oren naar. De weide is nodig voor zijn bedrijf. Hoe erg Menzel op Schmidt inpraat, het mag niet baten en op een gegeven moment wordt de bestuurder van Borussia Neunkirchen het zo zat, dat hij kwaad wegloopt en richting zijn schoolvriend Schmidt schreeuwt dat het over en uit is. Hun vriendschap is niet meer. Schmidt is verbouwereerd, maar houdt Menzel in de kamer. Die krijgt tot zijn verbazing een ondertekend erfpachtcontract van de brouwer en Borussia Neunkirchen kan gaan bouwen aan een nieuw stadion.

Prestige en het begin van de bouw

Borussia-Sportplatz
Borussia-Sportplatz

De bouw van een nieuw stadion is hard nodig. Borussia Neunkirchen ontwikkelt zich namelijk tot de grootste voetbalclub in het Saarland en de bouw van een nieuw stadion is de volgende stap in een nog grotere voetbalclub. Dat met dit nieuwe stadion daarbij de directe rivalen te kijk wordt gezet, maakt het alleen maar leuker.
De prestigestrijd barst in volle heftigheid los en de club besluit het begin van de bouw ook gelijk goed aan te pakken. Luchtvaartpionier Bruno Werntgen wordt ingehuurd om op 8 oktober 1911 vanaf de vallei zijn vliegtuig te starten en zo op een (voor die tijd) unieke wijze de aandacht voor het begin van de bouw te vragen. Het heeft zijn uitwerking: Ongeveer 20.000 mensen verzamelen zich op en rondom de vallei van Ellenfeld om dit spektakelstuk te zien. Werntgen start zijn motor, maar krijgt het toestel niet aan de praat. Als het toestel na 3 keer proberen het nog niet doet, druipen de mensen teleurgesteld af. Twee dagen later lukt het Werntgen om wel op te stijgen en de bouw van het stadion kan beginnen.

Er wordt 30.000 kubieke meter grond verplaatst om een speelveld te creëren en de tribunes te kunnen bouwen. Werklui en vrijwilligers zijn in de barre wintermaanden druk bezig en langzaam krijgt het nieuwe stadion zijn vorm. In tegenstelling tot andere Duitse stadions, besluit Borussia Neunkirchen om geen sintelbaan om het veld aan te leggen. Het stadion moet naar Engels voorbeeld gebouwd worden en de tribunes moeten dicht tegen het veld liggen. De uiteindelijke kosten bedragen zo’n 23.000 Duitse Mark. Het stadion is in juli 1912 klaar. In de tussentijd verwerft Menzel ook het eerste kooprecht op de grond.

Eerste jaren van het stadion

Toch is de eerste wedstrijd ver voor de officiele opening van het nieuwe stadion. Op eerste Paasdag, 7 april 1912, ontvangt Borussia Neunkirchen het voetbalteam van het 6. Königlich-Sächsischen Infanterieregiments Nr. 105 uit Straatsburg en de thuisploeg verslaat de militairen met 6-3. Nadien organiseert Borussia Neunkirchen diverse sportevenementen om het Ellenfeldstadion op de kaart te zetten. Het stadion moet namelijk voor iedereen in de omgeving dienen om te kunnen sporten en ontspanning te kunnen zoeken. Dat Borussia Neunkirchen als eerste ploeg uit het Saarland vervolgens naar de hoogste Duitse voetbalklasse promoveert, doet de populariteit van de club ook goed. Maar dan slaat de Eerste Wereldoorlog toe, die voor het Saarland een flinke impact heeft.

Na de Eerste Wereldoorlog

Het Duitse Keizerrijk, waar Saarland tot die tijd toe behoorde, verliest de eerste wereldoorlog en wordt tijdens het verdrag van Versailles geslachtofferd. Zo wordt onder andere Saarland afgesplitst van het Duitse rijk en onder het bestuur van de Volkenbond geplaatst. Het is kommer en kwel en mensen zoeken naar afleiding. Deze wordt gevonden in het voetbal, war de publieke belangstelling een vogelvlucht neemt. Als op 14 juli 1920 MTK Boedapest voor een vriendschappelijke wedstrijd op bezoek komt, is iedereen in rep en roer.

Het Duitse blad Kicker geeft superlatieven aan MTK Boedapest, dat op dat moment aan een Europese tournee bezig is. “Iedereen die MTK Boedapest op hun Europese Tournee hebben zien spelen, begrijpen dat er geen enkele club op het Europese vastenland is die zo dicht in de buurt komt als het topniveau in Engeland dan de Hongaarse landskampioen MTK Boedapest”. Op diezelfde avond spelen de Hongaren tegen Borussia Neunkirchenn en het Ellenfeldstadion kan de toeloop van 10.000 toeschouwers niet aan. Mensen klimmen in de bomen, bivakeren op de heuvels en klimmen in de hekken om een glimp van de wedstrijd te kunnen zien. Tot grote verrassing komt Borussia Neunkirchen zelfs op voorsprong. De Neunkircher Zeitung berichtte, vrij vertaald, over de wedstrijd “Een eindeloos gejuich en geklap van de 10.000 enthousiaste mensen golfde over het veld en inspireerde de vele honderden toeschouwers op de heuvels om hetzelfde te doen.” Ondanks dat Borussia Neunkirchen met 2-3 verloor, kon de club met opgeheven hoofd het veld verlaten en gold de einduitslag voor die tijd als een sensatie. Door het goede spel van Borussia Neunkirchen, werd de populariteit van de club nog groter. Tijd om het stadion een facelift te geven. In 1921 wordt een houten tribune gebouwd, die de grootste tribune in een radius van 100 kilometer is. De eigenaar van de tribune is niet de club Borussia Neunkirchen, maar een bedrijf dat vervolgens de toegangsgelden krijgt.

Het Neunkircher Fanatismus, een onverklaarbaar begrip

Toch geeft die nieuwe tribune extra elan aan het stadion en de eerste rivaliteiten met Saar 05 en FV Saarbrücken (de voorloper van 1. FC Saarbrücken) ontstaan. Nadat de derby tussen Borussia Neunkirchen en FV Saarbrücken in 1922 op Ellenfeld wordt gespeeld, is de correspondent van een nationale krant helemaal van zijn leg af. Het “Neunkircher Fanatismus” is dusdanig intimiderend, dat geen enkele wedstrijd in Neunkirchen door Saarbrücken gewonnen kan worden.

Na de thuiswedstrijd tegen TV Burbach beklaagt zelfs een wat rustigere Borussia Neunkirchen fan zich over de sfeer in het stadion “Een groot gedeelte van ons publiek is nog steeds zo fanatiek als vorig jaar. Ze kunnen eenvoudig weg hun eigen snavel niet houden. Je zou toch eigenlijk moeten denken dat de elementaire uitbraken een lagere manier van denken, geen invloed op het verloop van het spel kan uitoefenen, maar dat ze de goede naam van de eigen club bij de tegenstanders en de andere buitenlandse gasten te grabbel gooien.

Als in 1924 voor het Zuid-Duitse Kampioenschap SpVgg Fürth op bezoek komt, slaan de stoppen bij de 12.000 aanhangers van Borussia Neunkirchen door. Het is een grote heksenketel, waar de kranten nog dagenlang over schrijven. Men staat ook voor een raadsel. Hoe kan het dat er zo’n groot en fanatiek publiek in dat stadion plaats kan nemen? Een van de journalisten schrijft in een opiniestuk hoe hij Neunkirchen ziet. “Neunkirchen. Hobbelige straten. Zwartgeblakerde huizen. Het zijn typische mensen, die in dit deel van de wereld in de mijnbouw en de metallurgie werken en de ponsmachines bewonen. En zoals op de werkdagen massa’s mensen zich naar de fabrieken bewegen, zo bewegen zij zich op een zondag naar het stadion. De Borussia-Sportplatz, dat is dan hun doel

Het is misschien deze tekst die het fanatisme in Neunkirchen goed verwoordt. In de zware tijden van crisis, inflatie en het overleven in de mijnbouw, is het voor de fans een verademing om gezamenlijk naar het voetbal te gaan. Het voetbal is niet zomaar iets, het is een uiting. Een uiting van het zware werk in de mijnschachten of de hete ovens. Een uiting van de kameraadschap met de fan die naast je staat. Een middelvinger naar iedere tegenstander die denkt zomaar te kunnen winnen. De populariteit van Borussia Neunkirchen is zelfs zo groot, dat fans uit Frankrijk en Duitsland het stadion in grote getalen opzoeken.

Tribunebrand en bijna bankroet

Ondanks de populariteit, dreigt enkele jaren later een bankroet voor Borussia Neunkirchen. Op een vroege morgen op 16 december 1928 vat de houten tribune vlam. De hele tribune en de kleedkamers branden af. De eigenaar van de tribune weigert een nieuwe tribune te bouwen en Borussia Neunkirchen ziet zich genoodzaakt zelf een tribune te bouwen. Het liefst eentje van beton, met 700 plaatsen, zodat een brand niet herhaald kan worden. De bouwkosten ontstijgen de uitkering van de verzekering, die door het bedrijf aan Borussia worden geschonken, echter flink en de club komt met een flinke schuld te zitten. In de jaren ’30 wordt er nog een andere tribune gebouwd en de club is vervolgens op sterven na dood. Gelukkig schiet een Joodse middenstander de club ten hulp en neemt alle schulden op zich. Nadat een volksreferendum in 1935 besluit om zich opnieuw bij Duitsland aan te sluiten, maakt Saarland ook kennis met de nieuwe Duitse werkelijkheid. Het stadion komt de Tweede Wereldoorlog goed door en in 1948 lift Borussia Neunkirchen de optie om de gronden van het stadion op te kopen. En dat is niet zomaar.

1952: Ellenfeldstadion, Aufbau, Ausbau, Neues Leben

Tribune korte zijde
Tribune korte zijde

De club heeft grootse plannen met het Borussia-Sportplatz. De club speelt op het hoogste niveau, heeft sportieve ambities en wil aanhaken bij de top. In een publicatie “Ellenfeldstadion, Aufbau, Ausbau, Neues Leben” verwoordt Borussia Neunkirchen haar ambitie om een waardig stadion voor de Bundesliga te bouwen. Albrecht Menzel ontvouwt een tekening voor het nieuwe stadion, waarin een staantribune voor 9.000 toeschouwers is voorzien en contacteert architect Felix Schaan om de plannen uit te werken. Schaan heeft er oren naar, maar politieke redenen lijken roet in het eten te gooien.

In Saarbrücken wordt ook een nieuw stadion gebouwd: Het Ludwigsparkstadion, dat het nieuwe onderkomen voor 1. FC Saarbrücken en het nationale elftal van Saarland moet worden. Het is een prestigeproject en in 1952 besluit de regering van Saarland de volledige bouw van het stadion te financieren. Dat is tegen het zere been van Borussia Neunkirchen, dat jarenlang de topclub van Saarland was. De club komt in verweer en eist op haar beurt ook een nieuw stadion, dat aan 25.000 tot 30.000 mensen plaats kan bieden. Neunkirchen is dan de tweede stad in Saarland en gezien de impact die de club heeft gehad kunnen interlands ook in het Ellenfeldstadion gespeeld worden. De plannen voor het nieuwe stadion worden in de koelkast gezet en Neunkirchen moet het blijven doen met een stadion van 14.000 man. Toch blijven de architect en de club niet bij de pakken neerzitten. Er wordt een nieuw ontwerp gemaakt, waarbij het stadion met een grote sporthal een multifunctioneel karakter krijgt. De ambities zijn echter weer te hoog gegrepen en het duurt tot november 1958 voordat de eerste paal de grond in gaat om de sporthal te bouwen. Deze hal wordt in 1960 opgeleverd.

Op sportief vlak blijft het in het Ellenfeldstadion goed gaan en Borussia Neunkirchen ontwikkelt zich tot een topteam, dat ieder jaar meestrijdt om het Duitse kampioenschap. Het Ellenfeldstadion is met haar 14.000 plaatsen voor de grote wedstrijden veel te klein en de club moet uitwijken naar het stadion van de rivaal Saarbrücken. Dat stuit tegen het zere been en de club smeedt plannen om het stadion uit te breiden. Echter, de club degradeert in de jaren ’60 naar het tweede niveau. Toch is men in Neunkirchen optimistisch om weer naar het hoogste niveau terug te keren. En dat lukt, in 1964 promoveert men weer.

Nooit meer spelen in Saarbrücken

Verbouwing Ellenfeldstadion
Verbouwing Ellenfeldstadion jaren ’60

Tijdens een uitzonderlijke algemene ledenvergadering van de club zijn de 450 aanwezige leden het eens: Zo snel mogelijk naar de Bundesliga terugkeren en nooit meer thuiswedstrijden in Saarbrücken spelen. Het stadion is na de degradatie aan twee kanten uitgebreid en daarmee wordt de capaciteit naar 25.000 tot 30.000 toeschouwers verhoogd. Als de club weer definitief aansluit bij de Duitse top, wordt de andere lange zijde ook volgebouwd, waarmee de definitieve capaciteit van het stadion op 36.500 komt te liggen. Saarland neemt de helft van de investering op zich en de club hoeft slechts 25% bij te dragen. Het stadion is voor de eerste Bundesliga wedstrijd tegen Borussia Dortmund nog niet helemaal af, maar 25.000 mensen dringen samen om Neunkirchen’s terugkeer op het hoogste niveau te zien. Borussia Dortmund is met 1-2 te sterk, maar het spel geeft de fans van Neunkirchen moed. Ondanks de verbouwingen, die in 1965 klaar zijn en het Ellenfeldstadion haar huidige vorm geven, bezoeken gemiddeld 18.755 toeschouwers het stadion.

Degradatie naar het tweede niveau

De club blijft nog een drietal jaar op het hoogste niveau voetballen, maar degradeert vervolgens naar het tweede niveau. Daarin is het een subtopper, die meerdere malen meestrijdt om promotie naar de Bundesliga. In de promotiecompetitie van 1971 lijkt Borussia Neunkirchen de beste papieren te hebben en voor de openingswedstrijd tegen Nürnberg zit het Ellenfeldstadion afgeladen vol en 32.000 toeschouwers zien de wedstrijd. Uiteindelijk wint Nürnberg deze competitie en Borussia Neunkirchen degradeert enkele jaren daarop uit de tweede Bundesliga.

Het verval

Ellenfeldstadion: Borussia Neunkirche vs Bayern München
Borussia Neunkirchen vs Bayern München

Borussia Neunkirchen wordt een Heen En Weer tussen het tweede en derde niveau. Eind jaren ’80 gaan de brouwerij Neunkircher Schloss-Brauerei en diverse industriele bedrijven in Neunkirchen failliet, wat ook een impact heeft op Neunkirchen en Borussia. De sponsorgelden en publieke belangstelling loopt terug. Van het Neunkircher Fanatismus is weinig meer te bekennen en de hoge toeschouwersaantallen worden nauwelijks meer gehaald. Vanaf de jaren ’90 komt Borussia Neunkirchen op het amateurniveau uit en zakt het af naar het vijfde niveau.

Door de slechte sportieve prestaties loopt ook het onderhoud op het stadion achter en diverse tribunegedeeltes worden door slecht onderhoud afgesloten. Tot grote ramp moet Borussia Neunkirchen de gronden en het stadion in 1990 aan de gemeente verkopen, om zo faillissement af te wenden. De gemeente pompt ook geen geld in het noodzakelijk onderhoud en het stadion brokkelt haast letterlijk af. In 2006 wordt de eretribune en de lage staantribune aan de lange zijde gerenoveerd, maar de imposante staantribune achter een van de doelen wordt haast opgegeven. Totale kosten: 500.000 Euro. In 2012 presenteert Borussia Neunkirchen nog een plan om het stadion toekomstbestendig te maken en te verkleinen, maar dit plan lijkt nooit tot uitvoer gebracht te kunnen worden.

De toeschouwersaantallen zijn de laatste decennia niet hoog en de enige hoogtepunten zijn twee DFB Pokal wedstrijden tegen Bayern München, waarbij de laatste editie in 2003 door 23.400 mensen bezocht wordt en een noodtribune op de lange zijde wordt gebouwd. In 2007 vinden 10.000 mensen hun weg naar het stadion, als de derby tegen rivaal 1. FC Saarbrücken weer gespeeld wordt.

Dat zijn de echte uitschieters. Gemiddeld bezoeken gemiddeld 300 tot 400 man de thuiswedstrijden van Borussia Neunkirchen. De hoge tribunes van het Ellenfeldstadion herinneren aan de ambities en de tijden dat op het Ellenfeldstadion mooi voetbal werd gespeeld en grootmachten ten onder gingen. Juist door alle verhalen is er haast een mythe rondom het stadion ontstaan. Tel daarbij op dat het stadion een heerlijk allegaartje aan tribunes is en een brok nostalgie en je snapt wellicht dat een bezoek aan dit stadion de moeite waard is. En de fans van het eerste uur? Die zitten op hun stoeltje, geinen met een biertje en halen zo nu en dan herinneringen aan goede tijden op als er weer eens een Holländer voorbij komt. Of het stadion überhaupt nog een toekomst heeft? Dat is hoogst twijfelachtig.

Foto’s Ellenfeldstadion

Bronnen

Copyright 2003 - 2021 by Martijn Mureau, all rights reserved. For use of this website, please refer to the pro-claimer