Het WK 2014: De grote Braziliaanse controverse
De aanloop naar het wereldkampioenschap voetbal in Brazilië kun je op zijn minst roerig noemen. De corruptie in Brazilie is gigantisch, het contrast tussen arm en rijk is, ondanks de economische vooruitgang van Brazilie, groot. De kosten voor het organiseren van het WK en de Olympische Spelen lopen flink uit de hand. Tot overmaat van ramp werden de FIFA en de Braziliaanse overheid geconfronteerd met 2 miljoen Brazilianen die tijdens de Confederation’s Cup de straat opgingen om te protesteren. Hun eis: Minder corruptie, meer sociale voorzieningen en minder geld naar prestigieuze evenementen, dat eigenlijk naar het welzijn van Brazilianen had moeten vloeien.
Een van de steden waar massaal geprotesteerd werd is Rio de Janeiro, een stad waar ik deze week vertoef. Rio is een prachtige stad, met een echte “vibe”. De witte stranden van Leme, Copacabana en Ipenema zijn een heerlijk toevluchtsoord voor de Brazilianen om even de (weinige) stress van zich af te zonnen. Na het bakken kun je de vele strand cafés induiken, of je kunt eens lekker wandelen door de stad of door de regenwouden wandelen die door Rio lopen. De mensen zijn er vriendelijk, uitgaand en dragen de warmte van de zon in hun hart. Dat zorgt waarschijnlijk ook voor de passie voor het voetbal. Waar je ook kijkt, voetbal domineert de stranden, het straatbeeld en de gesprekken van mensen. Niet gek ook, want in Rio spelen vier grote Braziliaanse clubs: De volksclub Flamengo, de eliteclub Fluminense, Botafogo en Vasco da Gama (de eerste club in Brazilië die zwarte spelers toeliet). Vooral de derby tusen Fluminense en Flamengo doet veel stof opwaaien. Fla – Flu is de garantie voor een flink spektakel.
Sociale problemen en de favela’s
Rio kent ook haar schaduwkanten. Ondanks dat het er voor Zuid-Amerikaanse begrippen tegenwoordig relatief veilig is, liggen enkele grote en beruchte Zuid-Amerikaanse sloppenwijken (favela’s) in de stad. In aanloop naar het WK en de Olympische Spelen heeft de Braziliaanse overheid veel geld in de favela’s gepompt en het leger heeft de wijken schoongeveegd. Er wordt alles in het werk gesteld om de criminaliteit rondom de twee toernooien tot het minimum te beperken en ‘ernstige incidenten’ met bezoekers van een van de toernooien zou Brazilië in flinke verlegenheid brengen.
Een van de beruchtste favela’s is Rocinha, waar ik een oude bekende bezocht. Deze meneer is een van de vele vrijwilligers die de mensen in de favela helpt. Aangezien ik, toen ik in India woonde, in mijn vrije tijd ongeveer hetzelfde heb gedaan, was er bij mijn eerste bezoek gelijk een klik en deze keer hadden we zeer interessante gesprekken over voetbal, het WK en de corruptie in Brazilië.
“Begrijp me niet verkeerd. Ik vind het een eer dat het WK van 2014 in Brazilië wordt gehouden. Ik stond enkele jaren geleden samen met duizenden anderen te dansen op de straten van geluk”. Als gevolg van het roulatiesysteem, de FIFA wijst iedere editie van het WK een continent aan waar het WK gehouden wordt, was de keuze 10 jaar geleden op Zuid-Amerika gevallen. Brazilië was uiteindelijk het enige land dat zich kandidaat stelde voor het WK. De Braziliaanse overheid begrootte de totale directe kosten voor het WK (verbouwing stadions, organiseren WK) op een kleine 2,3 miljard Euro. De overheid zag ook kansen om de Braziliaanse economie aan te jagen en investeerde de afgelopen jaren flink in de infrastructuur van Brazilië. Nieuwe vliegvelden, nieuwe snelwegen, nieuwe spoorlijnen, nieuwe metrolijnen en het oplossen van de grootschalige files in de steden werden aangepakt. Maar ook werd gepoogd om de omstandigheden in de favela’s te verbeteren. De kosten voor deze zaken waren het veelvuldige. De belofte van de regering was dat de belastingbetaler geen cent van de 2,3 miljard Euro zou betalen aan de organisatie van het WK. Alle uitgaven zouden goedgemaakt worden met de inkomsten van het WK.
Wetgeving aangepast aan FIFA en enorme verliezen voor de organiserende landen
Hoe anders liep het. Enkele jaren geleden werden er vertrouwelijk documenten gepubliceerd, met daarin de absurde eisen die de FIFA stelt aan organiserende landen van het WK. Hieruit bleek dat de directe inkomsten uit het WK (kaartverkoop, sponsoring) direct naar de FIFA toevloeien. Door de machtspositie van de FIFA, dienen de organiserende landen hun wetgeving dusdanig aan te passen, zodat de wereldvoetbalbond geen belastingen hoeft te betalen en alle directe inkomsten exclusief naar de FIFA en zelfs haar sponsors vloeien. Of de miljarden terugverdiend worden met de massale toestroom van voetbalfans? Dat valt te betwijfelen. Duitsland zit nog steeds met een verlies van enkele miljarden op het WK van 2006 en in Zuid-Afrika vragen ze zich tegenwoordig ook hardop af of men de miljarden van het WK niet beter had kunnen besteden aan andere nuttigere zaken. De Brazilianen werden op hun beurt geconfronteerd met een enorme overschrijding van het budget van het WK 2014 (volgens de laatste schattingen zijn de kosten inmiddels tussen de 9,5 en 10,7 miljard Euro). Een van de redenen voor twee miljoen Brazilianen om in 2013 massaal te protesteren, het grootste protest sinds de jaren ’80. Tijdens enkele weken werd tegen de corruptie in het land, het gebrek aan sociale voorzieningen in Brazilië en de torenhoge kosten van het WK en de Olympische Spelen geprotesteerd. Heel toevallig vielen de protesten samen met de Confederation’s Cup in Brazilie, een voetbaltoernooi ter voorbereiding op het WK, en op het hoofdkantoor bij de FIFA moeten ze met zweet in de bilnaad naar de massale opkomst van de protesten gekeken hebben. FIFA president Blatter was allerminst blij met de protesten. “Ik kan begrijpen dat de mensen niet blij zijn, maar ze moeten het voetbal niet misbruiken om hun eisen kracht bij te zetten. Wij hebben het WK niet opgedrongen aan Brazilië, Brazilië heeft zichzelf kandidaat gesteld. De organisatie van het WK is goed voor het land, de economie en haar inwoners”. De Braziliaanse overheid en de FIFA benadrukten de positieve effecten van het WK op Brazilië. Toch is het een ironische uitspraak van de president van een organisatie die eigenhandig wetten in een land kan aanpassen. En dat voor haar eigen gewin en het gewin van de grote sponsors.
Politicus Romario allerminst blij
Dat is ook een doorn in het oog van voormalig sterspeler Romario. Hij gaf de FIFA afgelopen oktober een flinke veeg uit de pan. De aanvaller, die geboren en getogen is in de favela Jacarezinho (Rio de Janeiro) en de klappen van het harde leven in een favela kent, is tegenwoordig politicus in het Braziliaans lagerhuis en vindt dat de FIFA de Brazilianen berooft. “De FIFA heeft gekregen waarvoor het komt: Geld”, zo begint Pluisje. “Wat moet er gebeuren na het WK? Zaken zoals onderwijs, openbaar vervoer en andere dingen die de Braziliaanse bevolking aangaan? We kunnen in dat opzicht helemaal niets van de FIFA verwachten. Na 2014 zijn ze weer weg en interesseert de dief Blatter en de chanteur Vlacke niet wat er in Brazilië gebeurt.”
Straffe woorden, van de tegenwoordig linksgeoriënteerde politicus. “Er zijn ziekenhuizen in de favela’s gebouwd, maar er zijn geen bedden en er is geen apparatuur om de mensen te helpen. Je ziet mensen op de vloer liggen. Er zijn scholen in de favela’s gebouwd. Je ziet scholen met te weinig leerkrachten, scholen die geen lunch voor de kinderen kunnen verzorgen en waar de temperatuur tijdens de lessen oploopt tot 45 graden. Als de overheid 30% minder aan het WK had besteed, dan had de overheid kunnen investeren in dingen die het volk echt aangaan”. Tegenstanders in Brazilië noemen Romario miskend, populistisch en gekrenkt, een neutraal iemand zal wellicht zeggen dat de opportunistische voetbalstijl van Romario ook doorschemert in zijn loopbaan als politicus.
In Rocinha wordt het verhaal van Romario toch onderschreven. “Kom, loop even met me mee naar buiten”, wordt er gezegd, terwijl we aan dakterras oplopen dat een prachtig uitzicht heeft over Rocinha. De vrijwilliger wijst naar beneden “zie je die nieuwe gebouwen daar?”. Ik volg zijn wijzende vinger naar beneden en de gebouwen zijn haast niet te missen. Tussen het krioelerige straatjes en zelfgebouwde huisjes van de favela staan mooie, kleurrijke woonflats. Dezelfde woonflats die ik anderhalf jaar geleden ook zag. “Sociale huurwoningen”, verduidelijkt hij. “een stuk of 150 in totaal. Mensen kunnen voor omgerekend 250 tot 300 Euro per maand een appartement huren. Enige tijd geleden hebben ze hier een school neergezet en een ziekenhuis gebouwd. Totale kosten tot nu toe, 120 miljoen Reais, een kleine 40 miljoen Euro”. De ogen vielen uit mijn oogkassen. Veer-tig miljoen Euro voor een simpel ziekenhuis, een simpele school en een paar appartement complexen? De verbazing moet van mijn gezicht te lezen zijn “Welkom in Brazilië, het land waar de corruptie welig tiert. Oh, ik denk trouwens ook dat deze appartementen de duurste in Rio moeten zijn.”
Corruptie en angst voor wat er na 2016 gebeurt
Corruptie is een heel groot probleem in Brazilië. Dat bleek ook wel toen in 2011 dé drugsbaron van Rocinha werd opgepakt. Achteraf bekende hij dat zijn organisatie rond de 35 miljoen Euro per jaar omzette, alleen al vanuit Rocinha. De helft van het geld ging naar het omkopen van beambten en politici. Maar ook rondom de bouw van de stadions hebben veel Brazilianen blijkbaar het vermoeden dat er flink wat geld toegeschoven wordt. Geld dat beter aan andere projecten besteed had kunnen worden.
Toch is er ook een stuk gelatenheid bij een deel van de bevolking. Ja, er gaat veel geld naar het WK en de Olympische Spelen. En ja, alles is niet zuiver. Maar datzelfde geld had toch in de zakken van corrupte mensen gegaan en men ziet nu verbeteringen in de infrastructuur en in de steden, die heel lang op zich hebben laten wachten.
Corruptie is niet het enige van zorg, mensen maken zich ook zorgen wanneer het WK en de Olympische Spelen over zijn. Momenteel bewaren 840 agenten, bewapend met semiautomatische geweren, kogelvrije vesten en een eventuele ondersteuning van tanks en speciale eenheden van het leger, de orde in Rocinha. In de vele favela’s van Rio, Sao Paulo en andere steden, riskeren duizenden andere politieagenten hun leven om de zaken in goede banen te leiden. Veel mensen zijn bang dat na afloop van het WK en de Olympische Spelen de internationale aandacht voor Brazilië veel minder wordt en dat de straatbendes, de drugskartels en de andere criminelen de macht weer terugpakken. Daarnaast is de verwachting dat de gebouwen voor het WK en de Olympische Spelen na de evenementen nauwelijks gebruikt gaan worden, en dat terwijl er miljarden in gpompt zijn. Geen wonder dat de gevoelens in Brazilie zeer tegenstrijdig zijn.
Ondanks de belofte van de regering na de hevige protesten, leeft de onvrede bij de mensen voort. De Braziliaanse overheid heeft al aangegeven dat eventuele (gewelddadige) protesten tijdens het WK hard worden neergeslagen. Romario is echter zeer stellig: “Ik denk niet alleen dat de protesten terug zullen keren, ik denk dat ze terug moeten keren. Er zal hier een WK gehouden worden en dat weten we. Maar deze demonstraties zijn dé manier om de politici wakker te schudden en scherp te houden”.
Positieve kanten aan het organiseren van het WK en de OS
Toch zijn er ook tegengeluiden te bespeuren. Een ambtenaar van de staat Sao Paulo merkte terecht op dat Brazilie flink in haar infrastructuur heeft geïnvesteerd. Dat was ook nodig, aangezien grote investeringen decennia geleden plaatsvonden. Waar je in Rio de Janeiro of in Sao Paulo kijkt, het is een grote bouwput waarin metrolijnen, monorails, nieuwe snelwegen en andere zaken gebouwd worden. Marketing analytici verwachten ook dat een positief WK wonderen zal doen voor de Braziliaanse uitstraling in het buitenland. Tel daarbij de investeringen in de sociale projecten op (even afgezien van de besteding ervan en de corruptie) en de Braziliaanse overheid toont meer sociale en economische betrokkenheid dan eerder organiserende landen van het WK.
Desalniettemin staan de kampen in Brazilië lijnrecht tegenover elkaar. Over een ding zijn de kampen beide kampen het wel eens: Brazilië wordt over enkele maanden met mooi en swingend voetbal wereldkampioen. Met minder neemt voetbalminnend Brazilië geen genoegen. De druk op het Braziliaans team is extreem hoog. Als de Brazilianen onverhoopt geen wereldkampioen worden? “Dan breekt de derde wereldoorlog in Brazilië uit”, zo vertrouwde een van de mensen mij toe die ik sprak. Het WK 2014, het belooft een passionele en warme Braziliaanse winter te worden.