Een bezoek aan een Favela
Schrikverhalen vooraf: Ga nooit, maar dan ook nooit een Favela (Braziliaanse krottenwijk) in. Wetteloos, gevaarlijk, moord en doodslag, drugsbendes controleren de zooi… Noem het maar op. Tijd om het eens zelf mee te maken. Dus wat doe je dan? Juist, je gaat de grootste Favela van Rio de Janeiro bezoeken.
Een Favela is een wijk, die door mensen met een laag inkomen zelf gebouwd is en waarvoor geen toestemming is gegeven om de woningen te bouwen. In Brazilie is er echter een wet dat, zodra een gebouw een dak heeft en er mensen in wonen, het gebouw een woning is. En een woning mag volgens de Braziliaanse wet niet zomaar afgebroken worden. In de afgelopen decennia zijn er rondom Rio tientallen Favelas gebouwd, waarin jarenlang eigen wetten en regels golden en de politie de Favelas niet in durfde. Drugsbendes hanteerden hun eigen wetten, gaven de inwoners van de Favelas 40 jaar geleden de basisvoorzieningen (eten, rust, respect, medicijnen), in ruil voor het principe “Niets zien, niets horen, niet spreken”. Het was een soort van communistisch systeem, waarmee de inwoners van de Favelas tevreden waren en waarmee de drugsbendes hun kapitalistisch systeem konden handhaven.
In de jaren 90 verharden de zaken en kwam het harde geweld in de Favelas. Met het hoog op het aankomende WK voetbal en de Olympische Spelen in Rio de Janeiro, moest de overheid iets doen tegen de Favelas. Het leger werd ingezet om de Favelas schoon te vegen en honderden drugsdealers werden opgepakt. Voor het eerst wist de politie een politiebureau in een Favela te stichten. De Favela die ik bezocht, Rocinha, is de grootste en bekendste Favela in Zuid-Amerika. Alleen voor deze Favela heeft de politie 900 manschappen nodig om de rust en vrede te handhaven. En dat gaat met vrij brute middelen. De politie loopt er met kogelvrije vesten rond, heeft semi-automatische wapens en zet soms zelfs tanks van het leger in om de orde te kunnen bewaren. En dat is ook wel nodig, want Rocinha alleen al heeft een geschatte omzet van 11 miljoen Euro aan drugsgeld, waarvan de helft aan omkoping van overheidsambtenaren opgaat.
Tijdens de rondleiding door een van de sociale werkers in de wijk werd de corruptie ook als grootste probleem aangestipt. De Braziliaanse overheid ziet de ogen van de wereld op zich gericht en moet laten zien dat het serieus met de problemen van haar mensen omgaat. Het settlen van de politie in een Favela is een eerste stap, het herbouwen van de Favela is een tweede stap. De inwoners van de Favela krijgen van de overheid gratis appartementen in de Favelas aangeboden, waarin zij kunnen wonen. In Rocinha zijn er 10 complexen van 40 appartementen gebouwd, een ziekenhuis en een openbare school. Kosten van het project tot nu toe: 40 miljoen Euro. Een belachelijk prijskaartje als je het eindresultaat ziet en mijn gevoel zegt me dat er een kleine 30 miljoen in eigen zak is gestoken. De sociaal werker beaamde dit gevoel indirect en uitte ook zijn zorgen over de toekomst van de Favelas.
Er wordt nu geld in de wijken gestopt, om zaken mooier en schoner te krijgen. Na de Olympische Spelen in 2016 zal de aandacht niet meer op Brazilie liggen en verwacht men dat de Favelas in het oude geweldspatroon ondergedompeld worden. Aangezien een flink bedrag van de drugsgelden opgaat aan corruptie, heerst ook het gevoel dat er met de drugsbendes een afspraak is gemaakt om zaken tot 2017 rustig te houden en dat men na 2017 weer terug de macht mag grijpen. Waar de meeste mensen in de Favelas moeite mee hebben is het geregistreerd zijn.
In de oude situatie bouwde je een huisje in een Favela en de overheid wist niet wie er woonde en wat iemand verdiende. Met de bouw van de nieuwe complexen en de aanwezigheid van de overheid in de Favela, wordt alles geregistreerd en krijgen steegje ineens straatnamen en huisjes ineens nummers. En aangezien je straten en nummers naar mensen kunt herleiden, kun je ineens ook de kosten van energie doorbelasten (die illigaal getapt werden) en belastingen heffen. Momenteel voert de overheid een beleid dat mensen (nog) niet hoeven te betalen. Ik ben echter benieuwd of de vlam in de pan gaat slaan wanneer de overheid deze maatregelen wel door gaat voeren.
Nog schandaliger vind ik de kosten die gemoeid zijn met de organisatie van het WK voetbal en de Olympische Spelen. Voor het WK voetbal alleen al heeft Brazilie 20 miljard Euro geinvesteerd; Een bedrag dat nooit terugverdiend wordt. Een vergelijking: Duitsland spendeerde voor het WK voetbal 2006 een kleine 9,7 miljard Euro. Doordat de FIFA allerlei absurde eisen heeft (belastingvrijstelling, directe inkomsten uit sponsoring en kaartverkoop alleen naar FIFA, geen huurbetaling voor stadions), kreeg Duitsland slechts 5% van het geinvesteerde bedrag terug (uit toerisme, etc.). 20 miljard om 60 wedstrijdjes voetbal te organiseren…Absurd als je de armoede en sociale ongelijkheid in Brazilie ervaart.
De Favelas zelf had ik overigens erger verwacht. Toen ik in India woonde, heb ik vrijwilligerswerkzaamheden in sloppenwijken gedaan en ik had me op de Indiase sloppenwijken ingesteld. De Favela Riconha vond ik erg meevallen en zelfs erg gezellig en georganiseerd. De kleine krioelende steegjes, de zelfgebouwde kleurrijke huizen en de vriendelijke mensen doen erg warm aan en je merkt dat de mensen proberen er iets van te maken. Goed, Riconha is een van de betere Favelas en ik heb daardoor eigenlijk geen vergelijkingsmateriaal met India. Deslaniettemin vond ik het een interessant en waardevol bezoek; Het herinnert je er toch weer aan dat je het als Nederlander vrij goed hebt.
Later die avond had ik een leuk etentje op het programma staan. Een goede maat van me woont tegenwoordig in Brazilie en die avond zouden we met zijn drieën (hij, een jongedame en ik) lekker uiteten gaan. Het was een leuk en gezellig samenzijn, en een mooie afsluiter van mijn verblijf in Rio de Janeiro. Ik reis morgen samen met Nicolas door naar zijn woonplaats in Belo Horizonte, waar ik mijn vakantie lekker ga afsluiten!