Vergane Glorie: Het Stadion Amsterdam

Het Stadion, Amsterdam

Pal tegenover het Olympisch Stadion in Amsterdam, lag op kruising van de Van Tuyll van Serooskerkenweg en de Jasonstraat de middenstip van Het Amsterdamsch Stadion. ‘Het Stadion’, zoals het ook wel in de volksmond werd genoemd, was Nederlands eerste en enige Nederlands nationaal voetbalstadion, dat een capaciteit had van 30.000 mensen. Weinig voetbalfans weten van het bestaan van Het Stadion af en er leven nog maar bar weinig voetbalfans die Het Stadion daadwerkelijk bezocht hebben. Toch was het complex een begrip in het vooroorlogse Nederland, alhoewel het maar 15 jaar bestaan heeft.

Stadionramp zorgt voor bouw Het Stadion

De geschiedenis van Het stadion begint in 1911. Dikwijls worden stadions gebouwd ter renovatie, na een ramp of na een kampioenschap. Dat gold ook voor Het Stadion. Op 17 april 1911 staat de interland Nederland-Engeland op het terrein van de Amsterdamse voetbalclub RAP op het programma. Het was toentertijd de gewoonte dat de NVB de clubs meldde dat er een interland op hun terrein werd gespeeld en de betreffende club diende de organisatie op zich te nemen. Zo moest RAP dat ook voor deze interland doen. Door een te grote toestroom van belangstellenden en een gammele noodconstructie, stortte een van de noodtribunes achter een van de doelen in. Wonder bij wonder bleef het bij enkele tientallen gewonden en vielen er geen doden. Dit incident was het zoveelste incident dat de NVB teisterde en het was voor de bond duidelijk: Er moest een halt toegeroepen worden aan de chaotische organisatie van interlands door de clubs.
De Nederlandse pers roerde zich ook danig. Een journalist schreef duidelijk in De Revue der Sporten: “We moeten een veld hebben, waar ene hoekschop op te nemen is. Een eigen veld waar geen 20.000 mensen geborgen kunnen worden, nee 50.000, want straks staan ze voor de deur. Geen tribunes van lattekes en nageltjes! Flinke omrasteringen, flinke zitplaatsen van ijzer en steen, gelijk in het buitenland”. De wensen van de journalist zouden verhoord worden. Er zou een nieuw stadion in Amsterdam komen met de naam Het Stadion. De naam was afdoende, een ander stadion was er immers niet.

Open inschrijving voor ontwerp

De gemeente Amsterdam besloot 10 hectare grond af te staan, nabij het later gebouwde Olympisch Stadion. Een anonieme prijsvraag onder de Nederlandse architecten en ingenieurs, uitgeschreven door de bouwcommissie onder leiding van Berlage, zou de uiteindelijke winnaar opleveren. De reden voor de anonieme prijsvraag waren helder: Men wilde het winnende ontwerp beoordelen op kwaliteit, niet op naam van de architect. Hiermee konden jonge, aanstormende architecten dezelfde kansen krijgen als de architecten met een gevestigde naam. De eisen waren helder: Het stadion mocht niet meer dan 225.000 Gulden kosten, het stadion moest plaats bieden aan minimaal 30.000 mensen, de hoofdconstructie mocht niet van hout zijn en de faciliteiten van de spelers moesten modern zijn.
Uiteindelijk kwamen 24 ontwerpen voor het nieuwe nationale stadion binnen. De jury koos het ontwerp “Banardes”. De architect die achter deze inzending schuil ging was Harry Elte, een van de medewerkers van het architectenbureau van Berlage. Het ontwerp Banardes was voor de huidige stadionbouw een apart ontwerp. Het stadion deed als een fort aan, had een sintelbaanachtig uiterlijk en had vier hoektorens, geïnspireerd door de Beurs van Berlage. Maar de Beurs van Berlage, ontworpen door de leermeester (Berlage) van Elte was niet de enige invloed op Elte. Tijdens een studiereis naar Stockholm was Elte in aanraking gekomen met het Olympisch Stadion van Stockholm, dat in een U-vorm was gebouwd, twee markante torens heeft, gedecoreerde kolommen had en zelfs een koninklijke suite had.

1914: De eerste wedstrijd

De eerste steen van Het Stadion werd in 1913 gelegd en de officiële opening vond plaats op 24 mei 1914. De aandacht was dusdanig groot dat de NVB maar liefst 50.000 aanvragen binnenkreeg en de NVB kreeg voor het eerst te maken met zwarthandelaren. De kaartjes werden die middag voor 5 gulden, in plaats van de 75 cent, op het voorplein doorverkocht.

Impuls aan het Nederlands voetbal

Het Stadion zou echter te kort worden gedaan als slap aftreksel van De Beurs van Berlage en het Olympisch Stadion in Stockholm. Met Het Stadion gaf Elte een representatief gebouw aan de Nederlandse voetbalsport, dat het voetbal ook nog eens in Nederland op de kaart zette. Het Stadion werd bij de opening met groot enthousiasme ontvangen en kranten en tijdschriften -die nooit eerder voetbalwedstrijden versloegen- besteedden ineens aandacht aan de wedstrijden in Het Stadion. Door de media-aandacht groeide de interesse in het voetbal en de toeloop naar het stadion was zeer goed te noemen.

Echter, de degradatie van Ajax naar de Eerste Klasse West en het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog gooiden roet in het eten. Door de degradatie van Ajax was er geen enkele Amsterdamse club op het hoogste niveau vertegenwoordigd en de Eerste Wereldoorlog belette het om internationale voetbalwedstrijden te spelen. Het Stadion was echter wel de thuisbasis van de NVB bekerfinale en de Amsterdamse club Blauw-Wit speelde haar thuiswedstrijden in Het Stadion. Een gemiddelde van 5500 mensen bekeek de wedstrijden van Blauw-Wit.
Hoe anders was het in 1919, toen het Nederlands elftal zich opmaakte voor haar eerste interland tegen Zweden in Het Stadion. De 30.000 kaarten waren in een mum van tijd uitverkocht en het was een van de 26 interlands die in Het Stadion gespeeld zou worden.

Een multifunctioneel stadion

Maar het voetbal was niet de enigste sport die in Het Stadion gespeeld zou worden. De ‘sintelbaan’ rondom het speelveld was eigenlijk aangelegd om paardenraces te houden, maar door onbekende omstandigheden zijn die er nooit gehouden. Nadat in 1915 het wielerparcours van Zeeburg was afgebroken, zochten de Amsterdamse wielerfanaten een nieuw onderkomen. Hun blik viel in 1916 op Het Stadion, maar de algemeen directeur van Het Stadion John Coucke was niet gediend van wielerwedstrijden in zijn stadion. Niet alleen was hij geen liefhebber van de wielersport, ook de extra kosten om een tijdelijke wielerbaan aan te leggen leidde tot veel weerstand bij hem. De houding van Coucke leidde op haar beurt weer tot ontsteltenis bij het Amsterdamse publiek en enige jaren later gaf Coucke zich gewonnen. Tot grote vreugde van het Amsterdamse publiek was ‘de voetbalfan’ verslagen en konden er eindelijk weer wielerwedstrijden in Amsterdam georganiseerd worden, zo getuige ook onderstaande spotprent. In 1925 vonden er zelfs de wielerkampioenschappen wielrennen plaats.

Het doek valt en de sloop begint

Twee jaar eerder kreeg Amsterdam de Olympische Spelen van 1928 toegewezen. Al snel was duidelijk dat Het Stadion van Elte te klein was voor deze Spelen en niet voldeed aan de eisen die aan een Olympisch Stadion werden gesteld. Er moest een nieuw stadion gebouwd worden en de gemeente Amsterdam gaf alleen toestemming als de gronden van Het Stadion gebruikt zouden worden voor woningbouw. Zo gebeurde het ook en het Olympisch Stadion werd op een ruime 200 meter van Het Stadion gebouwd. De eerste steen van Het Stadion werd later overgebracht naar de gang onder de Marathontribune en Het Stadion deed tijdens de Olympische Spelen van 1928 dienst als tweede stadion. In de winter van 1929, slechts 15 jaar na de bouw, viel het doek voor Het Stadion. De sloophamer vernietigde het eerste en enigste nationaal stadion dat Nederland ooit gekend heeft. Het is wel symbolisch. Het Stadion, destijds door de commissievoorzitter Berlage toegewezen als winnaar voor de ontwerpwedstrijd, moest plaatsmaken voor Plan Zuid; Het beroemde stedebouwkundige concept van Berlage voor Amsterdam-Zuid.

Foto’s en bronnen

  • Dit artikel is gebaseerd op uittreksel van het Amsterdams Stadsarchief en van een kopie tekst over dit stadion die ik via een bekende in handen heb gekregen. Achteraf bleek dat deze tekst afkomstig was uit het boek “Architectuur aan de Zijlijn” van Tijs Tummers.

Of het album kun je hieronder door bladeren:

Copyright 2003 - 2021 by Martijn Mureau, all rights reserved. For use of this website, please refer to the pro-claimer