Riga door een lokale blik bekeken

Street in Riga, source: Google Images, searchfilter licensed for free use. Photographer unknown

Overal waar je kijkt, zie je indrukwekkende gebouwen: Van Middeleeuwse stadsomwalling, tot aan indrukwekkende Barok kerken, Art Nouveau huizen of typisch Duitse architectuur. “Het mooie aan Riga is, dat we door bijna iedereen veroverd zijn”, zegt onze gids Kaspars. “Alle veroveraars hebben hier wel iets achter gelaten. Ga je naar Berlijn, Londen of Parijs, dan zijn hele wijken in dezelfde bouwstijl opgetrokken. Hier hoef ik maar de hoek om te gaan, en ik heb een andere bouwstijl te pakken”

Weg van alle toeristische onzinverhalen

In ons bezoek aan Riga, hadden we al snel het idee opgevat om Riga door de blik van een Local te bekijken. Kaspars is als inwoner van Riga en als historicus zeer geïnteresseerd in de geschiedenis van Riga. “Weet je? Je hebt allerlei onzin verhaaltjes van geesten die door de straten dwalen, of van beelden die je moet wrijven omdat ze je geluk brengen. Allemaal onzin, en ik wil Riga op een eerlijke en integere manier aan de toeristen laten zien.” Reden voor onze gids om samen met wat andere vrienden de Riga Free Tours op te zetten; Een organisatie die gratis wandeltours geeft over Riga. Als het je bevalt, dan geef je de gids een fooi. Bevalt het je niet, dan geef je niets.

“Kijk! Die kat daar!” Kaspars wijst naar een dak van en Art Nouveau gebouw, dat op de hoek van de straten van de Meistaru Iela en de Maza Smilsu Iela ligt. “Er was ooit een rijke Letse man, die zichzelf door hard werken had opgewerkt naar het niveau van de aristocratie. Het enige wat de man nog moest doen om echt erbij te horen, was lid te worden van een clubje met rijke Duitse mensen.” Kaspars wijst naar een imposant gebouw schuin tegenover het Art Nouveau gebouw. “Dat clubje rijke Duitse aristocraten zat in dat gebouw. Toen hij zijn lidmaatschap indiende, werd dat natuurlijk afgewezen. Wat moest een boeren Let nou tussen het clubje welgestelden doen?”

Er stijgt wat gelach uit de groep op en Kaspars vervolgt zijn verhaal. “Dus die rijke Letse man koopt de grond op en laat dat Art Nouveau huis hier bouwen. Als kers op de taart laat hij de kat op die spits bouwen. Maar dan met zijn staart en zaakje wat eronder bungelt naar de kant van de Duitse aristocraten.” Gelach en verbazing stijgt uit de groep op en diverse mensen grinniken over de stunt die de rijke Letse man heeft gedaan. De gids vervolgt zijn verhaal en werkt naar de uitsmijter toe. “Dus die Duitsers zitten heel de dag vanuit hun kantoren naar de staart en het zaakje te kijken en ergeren zich er kapot aan. Ze gaan naar de rijke Letse man met een voorstel: Als je die kat omdraait, dan maken we je erelid van ons clubje van Duitse aristocraten. Dus geschiedde en deze man kreeg de Duitse aristocraten op de knieën.” Gejuich, applaus en gelach klinken uit de groep op.

“Absolutely BULLSHIT”, vervolgt Kaspars. “Het is een leuk verhaaltje om toeristen voor de gek te houden en het is niet waar. Art Nouveau draait om niets. Alles is een soort van expressionisme waar geen betekenis achter schuilt. Als je in een willekeurige stad rondloopt en een gids vertelt dat een leeuw in een Art Nouveau huis het strijdbare karakter van de eigenaar uitbeeldt: Loop dan asjeblieft weg uit de tour.” Dit voorbeeld is exact de reden waarom we deze tour hadden uitgekozen: Eerlijkheid, oprechtheid, een dosis leuke humor en realiteit zorgen voor twee hele leuke tours.

Op ontdekking in Riga

Het was voor ons afgelopen vrijdag ook de ideale manier om Riga te ontdekken. Toen we donderdagmiddag vanuit Pärnu in Riga aankwamen, hebben we een korte ontdekkingstocht door de Old Town gedaan. Met de tours van Riga Free Tours hadden we in de ochtend een stadswandeling door Old Town en in de middag een stadswandeling door het Centrum, oftewel de Nieuwe Stad. Riga kun je namelijk ruwweg in een aantal gedeeltes opdelen. Een gedeelte is de oude binnenstad, Old Ton genoemd, die binnen de gordel van stadsparken en een kronkelend kanaal ligt. Dat waren vroeger de verdedigingswerken van de Hanzestad en is momenteel het gedeelte waar de toeristen de straten bevolken. Een tweede gedeelte is de Nieuwe Stad/het Centrum, die veelal uit Art Nouveau architectuur bestaat en waar de Letten zich over het algemeen bevinden. Deze ligt ten noorden en ten oosten van de Old Town. Dan heb je de overige wijken. Sommige zijn de typische Sovjet-wijken, waarbij de sobere communistische bouwstijl domineert. Andere zijn typische Riga wijken, waar prachtige bouwkunst overheerst. Vooral die laatste categorie is zeer interessant om te bezoeken. Je ontvlucht dan de Old Town en begeeft je in het echte Letse leven.

Dat laatste gaan we vandaag (zaterdag) doen, en gisteren stond dus de ontdekkingstocht in Old Town en het centrum centraal. Vooral de tweede tour was erg gaaf. Via de oude havens, de oude buitenwijken en de kanalen krijg je op een leuke manier Riga te zien en besef je hoe rijk de stad echt is. Die rijkdom drukt zich niet alleen in grandeur en gebouwen uit, maar ook in culinair genieten (voor 40% van de prijs in Old Town en 2 keer zo beter). Ben je een typische toerist, die graag wordt afgezet en gaat voor de Disney attracties: Blijf dan asjeblieft in Old Town. Gelukkig kun je ook daar jezelf onderdompelen in de rijke geschiedenis van Riga, en die is heel indrukwekkend.

Geschiedenis van Riga

In 1201 stichtten De Orde van de Zwaardbroeders een burcht op de plek die nu Riga heet. Zij waren de Bisschop Albert von Buxthoeveden geholpen door de heidense Lijven te verslaan. Rondom de burcht werd ook het huidige Riga gesticht. De bisschop verhuisde zijn zetel in 1202 naar Riga. In de jaren na de stichting van Riga brandde er een machtsstrijd los tussen de machtiger wordende burgerij, de bisschop en de Orde van de Zwaarbroeders. Vooral de toestroom van de gegoede burgerij, veelal uit Duitse gebieden, zorgde voor een verDuitsing van de stad. Eind 13e eeuw werd Riga de poort tussen Midden- en West-Europa enerzijds en Rusland anderzijds. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de stad in 1282 tot het Hanze Verbond toetrad. Het richtte daarmee haar stadsrecht naar het Duitse Stadsrecht in, waarin een gekozen burgerraad, eigen bestuur en eigen recht centraal stonden. Litouwen, Polen, Denemarken en Zweden vonden de macht van Riga iets te veel van het goede en zetten in op de verdere ontwikkeling van Dantzig (het huidige Gdansk) als grote concurrent van Riga.

Een vrije stad die vrijwillig Zweeds wordt

Halverwege de 16e eeuw werd het gebied waar Riga zich bevindt een Luthers gebied. De positie van de bisschop werd daarmee onhoudbaar en in 1561 verklaarde Riga zich als Vrije Stad. Door dreiging van buitenaf was de Vrije Stad echter onhoudbaar en Riga vroeg bescherming aan bij Sigismund de Tweede: Grootvorst van Litouwen en Koning van Polen. In 1621 veroverde Zweden de gebieden rondom Riga en kwam de stad onder Zweeds bestuur te staan. Hiermee floreerde de cultuur en economie in de stad en werd het een belangrijk handelspunt in de regio.

Onder Russisch bewind

Tijdens de Grote Noordse Oorlog tussen oa Rusland en Zweden kwam Riga voor twee eeuwen in Russische handen. Het had grote gevolgen voor Riga: Ruim 35 procent van de bevolking was tijdens deze oorlog omgekomen en dit zorgde jarenlang voor een bevolkingsdaling. Mede hierdoor kreeg Riga geen universiteit. De Russische Tsaren lieten het dagelijks bestuur van de stad over een de elite: Deze was Duitstalig en daarmee ook Duits-minded. De Russische heersers zetten daarnaast ook flink in op de ontwikkeling van Sint Petersburg en haar nieuwe haven, waardoor het haar vroegere sterke positie ook flink zag afzwakken. Toch bleef Riga een stad van importantie in de regio en het Duitstalige bestuur zou tot ongeveer 1875 duren.

De grote stadsbrand van 1812

In 1812 begint Napoleon met zijn mars naar Moskou. Het nieuws bereikt de steden in de Baltische staten snel. In Riga zijn ze niet gerust op het optrekkende leger en de burgemeester van de havenstad Riga komt met een magistraal plan: De houten huizen aan de centrale toegangsweg naar de stad moeten worden platgebrand. Hierdoor ontstaat er een brede straat, waarover de troepen van Napoleon kunnen marcheren om zo de stad in te nemen. In de huizen die echter overblijven worden troepen gestationeerd en als de troepen van Napoleon door de straat lopen, worden ze in Cross Fire genomen. Een magistraal plan, lijkt het, dat met enthousiasme wordt ontvangen en uitgevoerd.

Er is echter gen rekening gehouden met de wind die constant over de stad waait en al snel worden rijtjes huizen platgbrand. Het vuur slaat echter over naar de andere huizenblokken en binnen een paar uur staat de hele Nieuwe Stad in lichterlaaie. Het plan van de burgemeester eindigt desastreus: Ruim 1.200 mensen komen om en de hele Nieuwe Stad ligt in as. En Napoleon? Die plundert Vilnius en trekt daarna gelijk door naar Moskou. Riga kwam helemaal niet in zijn plannen voor.

Russische centraliseringspolitiek

Een sprongetje naar 1875. De Nieuwe Stad is grotendeels opgebouwd. Rondom die periode begon de Russische elite met haar centraliseringspolitiek. Het versterkte de Russische grip op de stad en Russische werd de formele eerste taal. In 1878 werd de stedelijke autonomie van Riga opgeheven en daarmee werd Riga als iedere andere stad in het Russische Rijk. In 1889 werd het Duits formeel in de ban gedaan en werd er alleen in het Russisch les gegeven en bestuurlijk gecorrespondeerd. Het zorgde ervoor dat de Duitstalige elite massaal naar Midden-Europa trok. In 1920 was het aantal Duitstaligen in Riga nog maar 16%, ten opzichte van 54% zo’n 50 jaar daarvoor.

Terreur in Riga

In 1917 nam het Duitse leger de stad in en kwam Riga opnieuw in de Duitse invloedssfeer te staan. In 1918 werden de Baltische Staten conform het verdrag van Brest-Litovsk onder Duitse bescherming geplaatst en werden de Baltische Staten formeel onafhankelijk. In dit jaar besloot Riga haar handelactiviteiten vol op West-Europa en Engeland te richten, waardoor de economie een korte opleving had.

Dit eindigde door de Tweede Wereldoorlog. In 1940 werd de stad door het Ribbentrop-Molotovpact aan de Sovjet-Unie toegevoegd. Tienduizenden Duitsers verlieten de Baltische Staten, in angst voor de represailles van de Sovjet-Unie. Dat was voor deze mensen een goede keuze, want in 1941 ‘zuiverde’ de Sovjet-Unie de Baltische Staten van alle anti-Sovjet elementen. Zo’n 16.000 inwoners van Letland werden in een nacht naar Siberië gedeporteerd. 20.000 anderen volgden in de maanden daarop.

In juli 1941 werd Riga opnieuw door de Duitsers veroverd. Dit verdeelde de inwoners van Riga: Een gedeelte zag, met de deportaties in het achterhoofd, de Duitsers als bevrijders. Een ander gedeelte zag de Sovjet-Unie als enige rechtmatige heersers over Riga en Letland. De Sovjet-Unie veroverde Riga in 1944, waarbij 120.000 mensen omkwamen of naar de Goelag gedeporteerd werden. Dit zorgde voor een flinke weerstand onder de Letse bevolking tegen de Sovjet-Unie. De Sovjetten op hun beurt probeerden de weerstand te breken door honderdduizenden Russen in het land te laten werken. Daarmee raakte Riga Russisch. In 1989 was zo’n 34% van de bevolking van Riga nog maar Lets.

Letse onafhankelijkheid

Toch knaagde de overheersing van de Sovjet-Unie bij de overgebleven Letten. In augustus 1991 verklaarde Letland zich onafhankelijk, wat in september door de Sovjet-Unie erkend werd. In dezelfde maand trad Letland toe tot de VN, en werd Riga hoofdstad van de Baltische staat. Ook trad Letland toe tot de NATO, om een hernieuwde Russische invloedssfeer te vermijden. Tegenwoordig is Riga een moderne stad, waar een Russische minderheid woont. Voor de bezienswaardigheden moet je jezelf maar wenden tot de lokale VVV, of het blog van de buitenwijken op mijn site. Hier resten de foto’s:

Foto’s

Copyright 2003 - 2021 by Martijn Mureau, all rights reserved. For use of this website, please refer to the pro-claimer