Die Welle
“Volgens jullie kan een dictatuur in Duitsland niet meer?”, vraagt leraar Rainer Wenger zich hardop af nadat een van de leerlingen aan het begin van de projectweek over autocratie verzuchtend zegt “O nee, niet weer het Derde Rijk…”. Het is het begin van een boeiende Duitse verfilming van de film ‘The Wave’, getiteld ‘Die Welle’.
The Wave is een film uit begin jaren ’80, wat draait om een experiment dat de geschiedenisleraar Ron Jones veertig jaar geleden uitvoerde met zijn klas aan de Cubberly Highschool in Palo Alto, California. Nadat een leerling vroeg waarom de Duitsers voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog zo weinig ondernamen tegen Hitler, verwikkelde hij de groep, die hij The Wave doopte, in een experiment. Harde discipline, groepscodes en uniformen zouden de groep tot een agressieve beweging omsmelten. Met verbijsterend resultaat: de jongeren accepteerden zijn maatregelen zo gretig dat Jones het experiment geschokt afbrak.
Die Welle, uitgekomen op het witte doek in maart 2008, gaat nog een stap verder dan The Wave. De snelle radicalisering wordt treffend in beeld gebracht en is heftiger dan die in The Wave. Daarnaast brengt Die Welle de hedendaagse maatschappij, met haar (oncontroleerbare) economische en maatschappelijke processen en de rol van de mens hierin, zeer treffend in beeld.
Na de vraag van leraar Rainer Wenger, subliem gespeeld door de Duitse acteur Jürgen Vogel, ontspant zich een discussie in de projectgroep, waarin leerlingen aangeven dat een bijvoorbeeld fascistische vorm in Duitsland niet meer mogelijk is. De leraar nodigt zijn leerlingen uit voor een experiment, met een verbluffend resultaat. Binnen enkele dagen weet hij de groep om te buigen naar een kudde mensen die blind is van wat er zich aan het afspelen is in en rondom deze groep. Met simpele trucjes bedient Wenger zich van het omvormen van de groep met leerlingen naar een groep met haast fascistische trekjes, zoals het individu ondergeschikt maken aan het groepsbelang, strakke discipline te voeren, tegengeluiden en kritische geluiden op harde wijze uitbannen en leerlingen gecontroleerd mee laten werken aan de opbouw van de groep.
Gedurende de film worden diverse levensverhalen van diverse leerlingen vrij diep aangehaald en het blijkt dat vrijwel iedereen in de film hunkert naar erkenning en/of naar een positief groepsgevoel. Het is namelijk de mens eigen om ergens bij te horen. Een vrij goed voorbeeld van een goed georganiseerde mobilisatie van de massa is de Obama hysterie in de Verenigde Staten van enkele maanden geleden (dat hij geen haar beter is dan Bush, is een heel ander verhaal waar ik in het kader van deze tekst niet op in ga).
Ik durf zelfs nog verder te gaan en Die Welle naar een macroniveau door te trekken; de film legt schrikbarend goede parallellen naar hedendaagse (Nederlandse) maatschappelijke processen en conflicten, de manipulatie en de radicalisering binnen diverse maatschappelijke groeperingen en instanties. Die Welle brengt op een boeiende wijze de psychologie achter groepsprocessen in beeld en weet de manier waarop geforceerde cultuurveranderingen plaatsvinden vrij goed bloot weet te leggen.
De film eindigt in een anti climax. Als Wenger zich realiseert dat alles op het punt staat te ontsporen en hij het project stop zet, stapt de grootste ‘nerd’ uit de klas naar voren. Bang om weer het pispaaltje van de klas te worden en zijn opgebouwde status te verliezen, eindigt de film op een dramatische wijze. En ook dat is helaas onderdeel van de hedendaagse maatschappij.